Батыс сарапшыларының үміті ақталмады: Ресей билігіне «қатал» Путиннен кейін келген «жұмсақ» Медведев ұлы державаға тән гегемониялық саясаттың жалғастығын аңғартып, көптен бері Кремльдің мазасын алған «батысшыл» Грузияның сазайын берді. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарынан бері грузин елінің бас ауруына айналған Абхазия мен Оңтүстік Осетияның дауына Ресейдің өзі нүкте қойғандай сыңай танытып, қос мемлекеттің тәуелсіздігін таныды. Енді Кремль Украинаға да сес көрсетіп отыр. Ал біз ше? Посткеңестік кеңістіктегі өзге де мемлекеттерді енді не күтіп тұр? Қарт аюдың соңғы әрекеттері Қазақстанның көпвекторлы саясатын қайта қарауына ықпал етуі мүмкін бе?
Досынан жауы көп Ресей кімге қорған?
Кавказда тұтанған жер дауы әлемдегі Ресейге қатысты ұстанымдардың өзгергенін көрсетті. Тіпті, посткеңестік аймақтағы елдердің көбі бұл дауда Ресей жағын қолдаудан гөрі Батыстың позициясын мақұлдайтынын аңғартты. Күні кеше ғана орыс билігінен қорыққандықтан, оны қолдауға мәжбүр болып келген мемлекеттер бұл ретте үнсіздік танытты. Ал үнсіздіктің де өзіндік позиция екенін ескерсек, бұрынғы кеңестік аймақта Ресейді қолдаушылар саны күн өткен сайын азайып барады. Бұл тұста осетиндердің «Осетия – біртұтас!» деген ұраны барын еске түсірсек, Оңтүстік Осетия мен Ресей құрамындағы Солтүстік Осетияны біріктіру бастамасы түптің түбінде күн тәртібіне қойылуы мүмкін.
Грузиядағы соғыс кезінде бұл дауға Еуропалық одақ, АҚШ пен Франция, Германия басшылары белсене араласты. Және олардың бәрі дерлік Ресейдің позициясынан гөрі Грузияның біртұтастығын қолдады. Ал Ресей жағында кім бар еді?! ТМД ұйымына орыс елі неге иек арта алмады? Себебі КСРО-ның орнын басып, аймақтағы бұрнағы ықпалдастықты сақтап қалуға міндетті болған ТМД ұйымы өзін-өзі ақтай алмады, тәуелсіздік жылдарынан бері посткеңестік елдердің де Ресейден алшақтай түскендігі тағы бар. ТМД-дан Грузия шықты, Украина да бұл ұйымның мүшелігінен шығудың сәл-ақ алдында тұр. Бұрнағы жылдары қол астында болған мемлекеттердің бүгінгі күні мінез көрсетуін Ресей қабылдай алар емес. Егерде Кремль Грузияның сазайын беру үшін жер дауын пайдаланса, Украина жағдайында Қара теңіз портының мәселесімен қатар, отандастар проблемасын қоздырып отыр. Ғасырлармен үрей туғызуға машықтанып алған алып мемлекеттің билігі көршілес елдерді қалайша уысында ұстамақ? Кейбір сарапшылардың айтуынша, Путин көтеріп келе жатқан отандастар мәселесі ендігі кезекте қолға алынып, саяси ойындарда пайдаланылуы әбден мүмкін. Ресей шетелдегі орыс диаспорасына «үлкен ресурс» ретінде қарайтынын жасырмайды да. Бұл тұста ресми Мәскеудің үлкен ойындарда ТМД-дағы «орыс мәселесін» қоздырып жібермесіне кім кепіл?!
Егемендікке алғашқылардың бірі болып қол жеткізген Балтық жағалауы елдеріндегі ұлттық сілкініске шамданған Ресей халықаралық деңгейде дау көтеруге тырысса да, ақырында «отандастар мәселесімен» далада қалды. Латвия, Литва, Эстонияда орыс мектептері мен бала-бақшаларынан бастап, орысша БАҚ-тарға дейін жабылды. Эстонияда Кеңес әскеріне қойылған ескерткіш алынып тасталды. «Қарт аю» ұзақ ақырды, бірақ «ақырзаман» болмады. Бір айта кетерлігі, Ресей «отандастар мәселесіне» соңғы жылдары ғана көңіл аудара бастады. Сырттағы орыстарды қалай болған күнде де қорғайтынын білдірген бұрынғы президент Путиннен кейін таққа отырған Медведев те бұл саясатты жалғастыратынын аңғартып үлгерді. Осыдан бір жарым ай бұрын Ресейдің шетелдердегі 250 елшісімен кездескен президент Дмитрий Медведев: «Ресей демократиялық құндылықтар, оның ішінде адам құқының сақталуы мен бостандығын қолдай отырып, халықаралық нормаларға сай шетелде тұратын Ресей азаматтары мен отандастарының заңды құқын қорғауды міндет деп біледі, миллиондаған орыс диаспорасын – Орыс әлемін орыс тілі мен мәдениетін сақтаудағы әріптесі деп санайды» деп мәлімдеген еді. Шет мемлекеттеріндегі «асыра ұлтшылдықты» да сын тезіне алған президент отандастарын қорғайтын ел барын еске салған-ды. Ертесіне Медведев әлемдік орыстілді басылымдардың жиынына қатысып, кейбір елдерде орын алып жатқан орысша БАҚ-тарды қудалап, жабу әрекеттеріне тиісілі деңгейде жауап қайтара алатындарын жеткізген еді. Бұл жәйттердің өзі Ресейдің посткеңестік аймақтағы отандастарын сылтауратып, ТМД мемлекеттерін уысында ұстауға тырысатынын аңғартады. Ал бірақ ТМД елдерінде Ресейге резерв боларлықтай «отандастар» қалды ма? Және Ресейдегі орыстардан әлдеқайда жақсы тұратын Қазақстан мен өзге де ТМД елдерінде тұратын «отандастардың» өздері гегемониялық ойындардың құрбаны болуға дайын ба?! Қазақстандағы орыстар қазіргі жағдайына шүкіршілік етеді. Қазақ тілі мен қазақ халқының есебінен жүргізіліп жатқан баянды өмір мен бейбітшілік қазірше сыр бермеді. Десе де, қазақ ұлтшылдығы да өрістеу үстінде. Бұл тұста ұлттық саясаттың да жүзеге асар сәті өз кезегін күтуде.
Отандастар – саяси қолшоқпарға айнала ма?
Ресейлік отандастардың ата-баба жұртына көшуі Кеңес Одағы ыдыраған тұста басталды десек, бұл үлкен қателік болар. Кеңес Одағы дүркіреп тұрған заманда да көршілес елдерге күштеп жер аударылған, қудаланған орыстардың миграциясы тоқтамады. Посткеңестік елдер ішінде орыстардың Ресейге жаппай көшу үрдісі Кавказ елдерінен басталған еді. Кейбір деректерге сенсек, 1959-1988 жж. аралығында Кавказдан 359 мың орыс көшкен. Бүгінгі күні Грузияда – 70 мың орыс, Арменияда небары 30 мың «ресейлік отандас» қалған. Бұл Ресей жағының дерегі. Кавказ елдері бұл санаққа да сынмен қарайды. Есімізде, Грузияның НАТО-ға кіру мәселесі талқыланып жатқан тұста ресейлік басылымдар Грузиядағы орыс тілінің мүшкіл жағдайы мен отандастар мәселесі жайлы жарыса даулы мақалалар жазған еді. Украинадағы орыс проблемасына қатысты ресми Мәскеу талай алаңдаушылығын білдірді. Тіпті, кинотеатрларда көрсетілетін фильмдердің бәрі украин тілінде берілуі керек деген заңды талап күшіне енгенде, Ресейдің саясаткерлерінен бастап БАҚ өкілдеріне дейін үлкен дай-дамай көтерді.
Орталық Азия елдеріндегі орыс мәселесі де Кремльдің назарынан тыс қалған емес. Жалпы, бүгінде ТМД елдерінде 16 млн 400 мың орыс тұрады. Ал алыс шетелдерде тұратын ресейлік отандастар саны бұдан да асып түспек. Десе де, қазірше Ресейді АҚШ пен Еуропаға көшіп жатқан миллиондаған орыстардың тағдырынан гөрі посткеңестік елдерде қалған азды-кемді орыс диаспорасының мәселесі алаңдататын сияқты. Әрине, Ресейдің «отандастар ойынын» үлкен саясатқа араластыруы біздің елімізге де әсер етпей қоймас. Ал Орталық Азия мен ТМД мемлекеттері ішінде Қазақстанда орыс-славян ұйымдарының тым көптігі ешкімге де жасырын емес. Бұл ұйымдардың ішінде реакцияшыл топтар бары тағы рас. Бірақ соңғы жылдары қазақтың ұлттық-патриоттық ұйымдарының да көбейгенін ескерсек, қарсыласуға дайын ұлттық топтар да жоқ емес. Тіпті, Ресейде жаңа президент сайланған соң, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев пен президент Дмитрий Медведевтің кездесуі қарсаңында Қазақстандағы орыс мәселесімен айналысып жүрген ұйым басшыларының бірі «бұл кездесуде орыс мәселесі талқыланбайды-ау» деген өкінішін ресейлік сайттарға білдірген еді. Қалай дегенмен де, Ресейдің қазақ жеріндегі «резерві» Кремльге қарап, бой түзеп отыр. Орыс мәселесін сырттан қоздыру – Ресейге де ұпай әкелмесі анық. Бауырлас мемлекет саналатын Беларусь пен Украина да Ресейден сырт айналып жатқа тұста, орыс елінің аймақта қалған соңғы әріптесі Қазақстан екені жасырын емес. Сарапшылар айтпақшы, Қазақстандағы келесі сайлауларда ұлттық мәселені көтерген партиялар мен саясаткерлер ғана ел алдында ұпай жинауы мүмкін. Ал бұл мүмкіндікті билік те, оппозиция да мүлт жібермесі анық. Бұл тұста Ресейдің өзіне Қазақстандағы орыс мәселесін көтеру тиімсіз болуы мүмкін. Себебі посткеңестік аймақта досынан жауы көп Ресей соңғы стратегиялық әріптесінен айрылғысы жоқ.
Әрине Ресейдің Абхазия мен Оңтүстік Осетияның тәуелсіздігін тануы алып мемлекеттің басына да қатер төндіруі мүмкін. Әлемдік саяси аренада үлкен ойындар басталмақ. Бұл тұста Қазақстанның өзіне көпвекторлы саясатты ұстануы тиімсіз боп қалмасына кім кепіл? Мұны, әлбетте, алдағы күндер көрсетер.
Түйін. Ресейдің ТМД аумағында атымен жоқ «орыс мәселесін» қолдан жасап, қоздыруы мемлекетке зиянын тигізбесе, пайдасын әкелмейді. Тіпті, орыс тілінің жай-күйі Ресейдің өз ішіндегі автономиялық елдердің ұлттық тілдерінен артық жағдайда емес. Яки, Кремльге сырттан жау іздемегенше, ішкі жағдайға назар аудару керек. Түптің түбінде Ресей өзге елдерде «орыс мәселесін» қоздыру арқылы жергілікті мемлекеттерде ұлттық-патриоттық процестердің өрістеуіне септесіп жатыр.
Түркі басшыларына қойылған мемориалдық кешен. Шіркін, осындай кешенді күллі Алашорданың басшыларына қойса несі кетті?! Біз Алашорданы әлі де өз деңгейінде бағалай алмай жүрміз ғой... 
